بچ برداری (بِچه‌برداری) در ایران:راهکاری علمی و عملی برای توسعه زنبورداری
1. چکیده (Abstract):
در این مقاله به بررسی مفهوم بچ برداری (بچه‌برداری) در زنبورداری، انواع روش‌های طبیعی و مصنوعی، مزایا و معایب هرکدام و نکات کلیدی برای اجرای موفق آن پرداخته می‌شود. همچنین به نقش بچه‌برداری در سلامت کلنی و افزایش تولید عسل اشاره خواهد شد.
2. مقدمه:
تقسیم یا چندپاره کردن کلنی‌ها یا در اصطلاح بچ برداری یک روش رایج برای زنبورداران است تا از بچه‌زایی جلوگیری کنند و ابزاری عالی برای افزایش تعداد کلنی‌ها و جبران تلفات زمستانی قبلی است. بچه‌زایی نشانه طبیعی یک کلنی پربار و قوی است، اما می‌تواند برای بسیاری از زنبورداران مشکل‌ساز باشد و به دلیل از دست دادن زنبورها، محصولات عسل را به شدت کاهش دهد. بچه‌زایی زمانی است که ملکه، به همراه اکثر زنبورهای کارگر، برای ایجاد لانه جدید، مثلاً در یک درخت یا انبار همسایه، آنجا را ترک می‌کنند. با وجود ابزارهای زیادی که برای جلوگیری از بچه‌زایی وجود دارد – از جمله ایجاد فضای اضافی با زنبورهای بزرگ و حذف سلول‌های ملکه – مطمئن‌ترین ابزار، تقسیم کلنی قبل از بچه‌زایی است .تقسیم یا جداسازی کلونی‌ها یک روش رایج برای زنبورداران است تا از هجوم زنبورها جلوگیری کنند و ابزاری عالی برای افزایش تعداد کلونی و جبران تلفات زمستانی قبلی است. تقسیم کلونی می‌تواند کاری دلهره‌آور باشد، به خصوص برای مبتدیان.
ایران
زنبورداری د رایران یکی از شاخه های مهم کشاورزی و صنعت غذایی است که ریشه ای تاریخی و فرهنگی دارد.با توجه به افزایش تقاضا برای عسل طبیعی و دیگر تولیدات آن ،مدیریت و نگهداری کلنی های زنبوور عسل اهمیت ویژه ای پیدا کرده است.یکی از روش های کلیدی برای افزایش بهره برداری و توسعه در زنبورداری ،فرایند بچ برداری است که در واقع از یک کندو(کلنی )قوی ،کندوهای جدید ایجاد می کنیم.این روش علاوه بر افزایش تعداد کندو ها ،به حفظ سلامت و قدرت بهره وری کندو ها کمک می کند.
در این مقاله ،به بررسی علمی و کاربردی بچ برداری خواهیم پرداخت،و مفاهیم کلیدی زیر را دنبال خواهیم کرد:
1-تعاریف بچ برداری
2-مزایا و چالش های پیش رو زنبوردار
3-روش های انجام بچه برداری
4-زمان بندی مناسب این کار
5-نکات تخصصی که هر زنبور دار باید بداند.در واقع هدف ما تدوین یک مسیر و راهنمای جامع و اختصاصی است.که بتواند برای زنبورداران حرفه ای و علاقمند نقشه راهی موثر باشد.
بَچ برداری چیست؟
اصطلاح بِچ‌برداری (که در بین زنبورداران محلی، گاهی به صورت “بِچ‌برداری” یا “بَچ برداری” تلفظ می‌شود بچ همان بچه می باشد.) همان چیزی است که به‌صورت رسمی‌تر “بچه‌برداری” گفته می‌شود.
بچ برداری یا تقسیم کلنی به فرآیندی گفته می‌شود که طی آن یک کلنی بزرگ و قوی به دو یا چند کلنی کوچکتر تبدیل می‌شود. این کار باعث کنترل جمعیت زنبورها، جلوگیری از پرواز دسته‌جمعی و افزایش تعداد کندوها می‌شود. در واقع، بچ برداری یک راهکار پیشگیرانه برای مدیریت رشد کندو ها است و نقش مهمی در افزایش تولید عسل و حفظ سلامت کلنی دارد.
چهار نشانه بصری که نشان می‌دهد زمان تقسیم‌بندی فرا رسیده است:
عبارتند از (الف) تراکم کلونی (ب) وجود سلول‌های ملکه (ج) نوزادان زنبورهای نر (د) و گلدهی شدید
سلول‌های ملکه درپوش‌دار شبیه بادام زمینی هستند که ملکه از نوک آن بیرون می‌آید. آنها معمولاً در امتداد لبه پایینی یک قاب یافت می‌شوند. یک کلونی می‌تواند تا 25 سلول ملکه پرورش دهد.
انواع بچ برداری
در ایران، بچ برداری عمدتاً به دو شکل انجام می‌شود:
بچ برداری طبیعی: زمانی که کلنی بزرگ شود و ملکه تولید بچه‌ملکه کند، قسمتی از زنبورها به همراه ملکه جدید یا قدیمی کلنی را ترک می‌کنند و کندوی جدید تشکیل می‌دهند.
بچ برداری مصنوعی: زنبوردار به صورت برنامه‌ریزی شده و کنترل‌شده، با تقسیم قاب‌ها و ایجاد کلنی‌های جدید، تعداد کندوها را افزایش می‌دهد.
اهمیت بچ برداری در ایران
ایران با اقلیم‌های متنوع و پوشش گیاهی گسترده، ظرفیت بالایی برای زنبورداری دارد. بچ برداری به زنبورداران کمک می‌کند تا کلنی‌های خود را کنترل کنند و از ازدحام بیش از حد جلوگیری نمایند که این مسئله در کاهش پرواز دسته‌جمعی اهمیت زیادی دارد. به علاوه، این روش باعث افزایش تعداد کلنی‌ها می‌شود و فرصت بیشتری برای تولید عسل و سایر محصولات زنبورعسل فراهم می‌کند.
مراحل بچ برداری مصنوعی(کنترل شده)
مراحل بچ برداری مصنوعی
برای انجام بچ برداری مصنوعی در ایران، مراحل زیر معمولاً اجرا می‌شود:
- انتخاب کلنی مادر: باید کلنی قوی، سالم و بدون بیماری انتخاب شود.
اگر بخوای ملکه رو منتقل کنی، مطمئن شو که او سالم و جوان باشه
- آماده‌سازی کندوی بچه: یک کندوی جدید با قاب‌های خالی و مناسب، به همراه منابع غذایی کافی آماده می‌شود.(زنبوردار از عدم الودگی کندوی جدید اطمینان حاصل می کند.)
کندو یا جعبه زنبور آماده کن.
۲ تا ۳ قاب نوزاد (ترجیحاً با تخم)
۱ قاب عسل و ۱ قاب گرده
اگر ملکه جداگانه داری، قفسه معرفی هم آماده کن.
- انتقال قاب‌ها: تعداد مشخصی قاب شامل زنبورهای پرستار، نوزادان و عسل به کندوی جدید منتقل می‌شود.
اگر با ملکه کار می‌کنی، ملکه را هم منتقل کن یا معرفی کن.
اگر بدون ملکه کار می‌کنی، مطمئن شو که تخم تازه در قاب‌ها هست تا زنبورها بتوانند ملکه بسازند.
- معرفی ملکه: در صورت لزوم ملکه جدید به کلنی جدید داده می‌شود یا اجازه داده می‌شود که کلنی خودش ملکه جدید بسازد.
- مراقبت و کنترل: پس از تقسیم، باید وضعیت سلامت و رشد هر دو کلنی به دقت بررسی شود.
اگر بدون ملکه کار کردی: بعد از حدود 5–9 روز برای دیدن سلول‌های ملکه بررسی کن.
اگر ملکه معرفی کردی: بعد از 3–4 روز مطمئن شو که پذیرفته شده و تخم‌گذاری می‌کنه.
2.بچه‌برداری طبیعی (بچ برداری طبیعی):
تعریف:
در این روش، زنبورها خودشان به دلیل ازدحام، سن بالای ملکه یا شرایط محیطی، تصمیم می‌گیرند بخشی از جمعیت را جدا کرده و کندوی جدیدی تشکیل دهند.
نشانه‌ها:
ساختن سلول‌های ملکه در قاب‌ها (به‌ویژه در حاشیه‌ها).
ازدحام شدید داخل کندو.
کاهش تخم‌گذاری ملکه.
زنبورها بی‌قرار و سنگین‌شده با عسل روی قاب‌ها می‌مانند.
فرایند:
وقتی شرایط آماده شد، ملکه قدیمی همراه بخشی از زنبورها کندو را ترک می‌کند و روی درخت یا جای بلندی می‌نشیند. زنبوردار باید آنها را گرفته و در کندوی جدید قرار دهد.
مزایا و معایب:
مزیت: طبیعی و بدون دخالت زیاد.
عیب: کنترل‌نشده، ممکن است زنبورها فرار کنند و تولید عسل هم کاهش یابد.
زمان مناسب بچ برداری در ایران
زمان بچ برداری به منطقه جغرافیایی و شرایط آب و هوایی بستگی دارد. معمولاً بهترین زمان فصل بهار است که منابع غذایی فراوانی در دسترس است. در مناطق گرم‌تر، زمان بچ برداری ممکن است زودتر و در مناطق سردسیر کمی دیرتر باشد. اجرای بچ برداری در زمان مناسب باعث موفقیت بیشتر و جلوگیری از تلفات می‌شود.
مزایا و چالش‌های بچ برداری:
مزایا
افزایش تعداد کلنی‌ها و تولید بیشتر عسل
جلوگیری از پرواز دسته‌جمعی و ازدحام
حفظ و تقویت کلنی‌ها
امکان تولید ملکه‌های جوان و پرتوان
کاهش خطر بیماری‌ها و آفات
چالش‌ها
نیاز به مهارت و دانش فنی بالا
خطر تضعیف کلنی‌ها در صورت انجام نادرست
نیاز به زمان و مراقبت مستمر
احتمال بروز استرس در کلنی‌ها
نکات کاربردی برای موفقیت بچ برداری در ایران
همیشه از کلنی‌های قوی و سالم برای بچ برداری استفاده کنید.
شرایط آب و هوایی و منابع غذایی منطقه را در نظر بگیرید.
دقت کنید که ملکه جدید یا ملکه موجود به درستی معرفی شود.
پس از تقسیم، از تغذیه مناسب کلنی‌ها مطمئن شوید.
مرتب کلنی‌ها را بررسی کنید و در صورت مشاهده بیماری، سریعاً اقدام نمایید.
بهترین زمان بچه‌برداری:
اواسط بهار تا اوایل تابستان (وقتی کلنی‌ها رشد جمعیت خوبی دارند و گل و شهد کافی در طبیعت هست).
تاثیر بچ برداری بر تولید عسل و اقتصاد زنبورداری
بچ برداری موفق می‌تواند تولید عسل را افزایش دهد زیرا تعداد کلنی‌ها افزایش یافته و هر کلنی فرصت تولید بیشتری پیدا می‌کند. همچنین این روش در بلندمدت باعث بهبود سلامت کلنی‌ها و کاهش خسارت ناشی از بیماری‌ها و پرواز دسته‌جمعی می‌شود که در نهایت به صرفه‌جویی اقتصادی برای زنبوردار منجر می‌شود.
7. نتیجه‌گیری:
بچه‌برداری ابزاری مؤثر برای توسعه کلنی‌ها و افزایش تولید عسل است.
انتخاب روش مناسب بسته به شرایط کلنی و تجربه زنبوردار بسیار مهم است.
ما در زنبورداری دارابگرد هانی نیز برای مدیریت بهتر کلنی ها و داشتن محصولات بهتر از این فرایند تبعیت می کنیم.
منابع و مراجع:
کتاب «زنبورداری پیشرفته» نوشته دکتر احمدی، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۹۸
مقاله «مدیریت کلنی‌ها و بچ برداری در زنبورداری» منتشر شده در مجله علوم کشاورزی ایران، ۱۴۰۰
سایت تخصصی American Beekeeping Federation: www.abfnet.org
منابع داخلی (فارسی):
- کتاب اصول زنبورداری – دکتر محمدرضا برادران:
یکی از منابع جامع در زنبورداری ایران. شامل فصل‌های جدا درباره بچه‌برداری، بیماری‌ها، ملکه‌داری و مدیریت کلنی.
- سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی (وابسته به جهاد کشاورزی):
بروشورها و جزوات آموزشی رایگان در مورد پرورش زنبورعسل، بچه‌برداری، مدیریت زمستان‌گذرانی و…
منابع خارجی (انگلیسی):
- Beekeeping for Dummies – Howland Blackiston:
کتابی پرفروش و بسیار ساده برای زنبورداران تازه‌کار.
- The Beekeepers’ Association Websites:
مثل British Beekeepers Association و American Beekeeping Federation.
